Nikola Pešić nam na svom blogu iznosi istoriju najpoznatije sekvence joga prakse. Njeno poreklo nije vedsko, već datira iz mnogo kasnijeg doba. Sakralni element je, u suštini, prisutan jedino u nazivu. Poreklo vežbe je iznenađujuće, i mnogima može biti razočaravajuće. Njena prisutnost u jogi nije ekskluzivna, a kao deo drila izvode je čak i pripadnici desničarske paravojske, istina s malo drugačijom muzičkom pozadinom od one koja se sreće u joga studijima na Zapadu.
Bodibilderi s ilustracija u Nikolinom tekstu, pripadnici RSS paravojske, vežbači u joga studijima širom sveta, indijski rvači, svi izvode manje ili više istu sekvencu, koja za svakoga ima različito, naknadno dodato značenje.
bodibilderski pozdrav suncu
 |
| Starinska slika iz jedne akhare u Indiji |
Joga vežba “pozdrav suncu” ili surya namaskar dobila je ime po sličnosti sa drevnim hinduističkim ritualom u kojem brahmani (sveštenici) kleče i prostiru se po podu, obožavajući božansko Sunce. U pitanju je ritual koji se verovatno praktikuje u Indiji još od vedskih vremena i njime su brahmani ispoljavali zahvalnost zajednice živototvornom bogu Suncu (Surya). Važan deo rituala je pevanje gayatri mantre u kojoj se hvali neopisiv sjaj sunca.
Osnovni pokreti pomenutog drevnog rituala i danas se praktikuju u malobrojnim hramovima posvećenim Suncu. Pokreti nisu nimalo laki: sveštenici stanu, pa se sagnu, zatim oslone na ruke, pa padnu na kolena, prebace unapred na ruke, prostru se po zemlji u znak poniznosti, neko vreme ostanu tako mantrajući, pa onda opet na kolena i na noge… Ovi krupni pokreti praćeni su i manjim pokretima ruku, pljeskanjem dlanova, ukrštanjem stopala i sličnim radnjama koje neukom mogu izgledati kao kompulzivne radnje. Navedeni sled pokreta ponavlja se 108 puta i nema ništa od elegancije i teatralnog pozdrava suncu koje se danas izvodi na Zapadu.
Surya namaskar kao telesna vežba (a ne drevni ritual obožavanja sunca), u obliku kakav poznajemo danas, izgleda da je nastala pre nekoliko stotina godina, a ne u vedskim vremenima, kako se obično navodi. Njena originalna namena nije poznata. Verovatno je da je nastala kao priprema za demonstracije snage i sport (naročito rvanje), ili kao deo vojnog drila. Surya namaskar je naime i danas deo rvačkog režima vežbanja u akharama (drevna indijska rvačka udruženja). U Encyclopedia of Indian Physical Culture (1950), urednik Mađumdar (Mujumdar) kaže: “Samartha Ramdas, čiji je poznati učenik bio Šivadži, osnivač carstva Marata u drugoj polovini 17. veka, bio je pionir u oživljavanju i širenju Namaskara u svakom uglu Maharaštre. Bio je to čovek takve zastrašujuće snage, da je radio 1200 Namaskara dnevno. Njegovi učenici razvili su, poput njega, snažna, ali gipka tela”.
Ako uzmemo da je surya namaskar postojala pre Ramdasovog rođenja (1608), onda položaji koji čine ovu vežbu ne potiču iz hatha joge. Od tri glavna hatha joga spisa—Hatha Yoga Pradipike (15. do 16. vek), Gheranda-Samhite (17. ili 18. vek) i Šiva-Samhite (kasni 17. ili rani 18. vek)—samo Gheranda-Samhitaopisuje položaj, bhujangasanu, ili “kobru”, koja iole podseća na urdhva mukha svanasanu, tj. “psa koji gleda na gore”, iz surya namaskar vežbe. Ostalih položaja iz surya namaskar u pomenutim spisima nema.
Moguće je da su položaji koji čine surya namaskar vežbu potekli od vežbi dand(vrsta hindu-sklekova) i bethak (čučnjevi), koje su srž drevnog rvačkog vyayamsistema vežbanja, starijeg od hatha joge. Moguće je da se vežba surya namaskarrazvila inspirisana religijskom ceremonijom, tako što su je “začinili” elementimadand i bethak vežbi iz postojeće rvčake tradicije.
 |
| Vežba “dand” |
Kako god bio slučaj, prema Mađumdaru, u Indiji 19. veka skoro niko nije vežbao surya namaskar, dok ga Radža od Aunda (Rajah of Aundh), zaljubljenik u bodibilding i zapadnjačku fizičku kulturu Sendova (Sandow, tkzv. otac bodibildinga), nije popularizovao 1928. godine, u knjižici koju je izdao pod nazivom The Ten Point Way of Health. U ovoj knjižici, Radža od Aunda promoviše surya namaskar kao bodibilding vežbu koja ne razvija samo mišiće, već i duh i moral: što je u skladu sa tadašnjim shvatanjem bodibildinga i fizičke kulture, kao telesne, ali jednako i duhovno-moralne prakse (za razliku od današnjeg shvatanja bodibildinga, poput: “idem u teretanu da se nabildujem za plažu”, itd.).
 |
| Radža od Aunda |
Bodibilding je i nit koja će nas odvesti konačno do Krišnamačarije i pitanja: otkud surya namaskar u jogi? Tu je vrlo korisnu rekonstrukciju dao Mark Singlton (Mark Singleton) u knjizi “Joga telo” (Yoga Body). Treba prvo reći da je maharadža Krišnaradža Vudijar IV (Maharaja Krishnaraja Wodiyar IV), koji je 1930-ih zaposlio Krišnamačarju u svojoj palati u Majsoru kao učitelja “jogičkog sistema vežbanja” (ne joge), bio strasni ljubitelj fizičke kulture i poklonik ideje da Indija toj kulturi treba da da svoj originalni doprinos. Ne čudi zato da su u dokumentima palate u Majsoru Krišnamačarijini časovi kategorizovani kao “fizička kultura” ili “vežbanje”. Pored Krišnamačarijinih časova u njegovoj čuvenoj yogaśāli (sali za jogu), mladići iz palate imali su i časove ne-jogičkih aktivnosti. Zanimljivo je da u izveštaju za 1934/35 godinu, pod rubrikom “Fizička kultura”, stoji da je 32. dečaka pohađalo Yogasana časove, dok je ogroman broj pohađao Suryanamaskar časove. Ovaj podatak pokazuje da u ovo vreme surya namaskar još nije bio deo yoga asana. Pre nego što damo moguće objašnjenje odakle surya namaskar u jogi, vratimo se opet na bodibilding.
Prava zvezda među učiteljima u palati u Majsoru nije bio Krišnamačarja, kao što bi se to iz današnjeg ugla moglo pomisliti. Kako navodi N. E. Šeman (N. E. Sjoman) u knjizi “The Yoga Tradition of the Mysore Palace” (koju toplo preporučujem), Krišnamačarijini časovi su već 1945. godine bili slabo posećeni. Prava zvezda palate i miljenik maharadže bio je bodibilder K. V. Ajer (K. V. Iyer), koji je vrlo skromno sebe nazivao “najsavršenije razvijenim muškarcem u Indiji”.
 |
| Ajer na naslovnoj strani svoje knjige |
Međutim, Ajer je bio i vatreni “promoter hatha joga vežbanja, kao dela šireg, visokoestetizovanog režima fizičke kulture, po uzoru na zapadnjačke modele” (Singleton). Isticao je da je hatha joga “više učinila” za njegove mišiće nego svi tegovi koje je podigao. U Ajerovoj teretani dizali su se tegovi, radile vežbe oblikovanja, surya namaskar (koji je, kako smo već rekli, pre njega popularizovao Radža od Aunda) i joga asane.
 |
|
|
Ajer je bio poznat i po lečenju jogom i posebnom abdominalnom masažom koju je, kako je tvrdio, sam patentirao. Njegov najpoznatiji pacijent bio je upravo Maharadža od Majsora, kojem je Ajer nakon šloga povratio zdravlje i vitalnost. Kao zahvalnost Ajeru, maharadža mu je finansirao izgradnju sale za vežbanje (vyāyamśāla) i napravio ogranak ove sale u palati u Majsoru, gde je časove vodio Ajerov učenik Anat Rao. Ajerova vyāyamśāla bila je smeštena samo nekoliko metara od Krišnamačarijine yogaśāle. Pritom, bodibilding časovi i časovi joge održavani su u isto vreme, pa je sasvim moguće da je Krišnamačarija dobijao savete od maharadžinog miljenika i internacionalne zvezde Ajera. Jedan od tih saveta mogao je biti i uključivanje surya namaskar vežbe u časove joga asana.
Ko zna. Pozdrav suncu, kakav se danas radi, svakako ne potiče iz vedske starine. Sigurno je da nije bio deo joga repertoara pre 1930-ih. Sigurno je da su ga prvo popularizovala dva bodibildera, Radža od Aunda i Ajer.
 |
| Ajer u asani “skakavac” |
Nikola Pešić
